Aile; bir toplumda hukuki temele dayalı, evlilik ve akrabalık bağlılığı (anne, baba, çocuklar, büyükanne ve baba ile yakın akrabalar) oluşmuş, aynı ortamda yaşayan en küçük toplumsal kurum olarak tanımlanır. Aile çekirdek olarak anne-baba ve çocuktan oluşur. Aile sisteminde aile içindeki bireylerden kaynaklı ya da daha farklı nedenlerle sorunlar ortaya çıkabilmekte ve aile sistemi bu sorunları kendi içerisinde çözemeyebilmektedir. Bu aşamada aile yardım aramaya başlar.
Aile sisteminde ortaya çıkan ve aile sisteminin çözemediği sorunların çözümü için anne, baba, çocuk/çocuklar, ailedeki diğer kişilerin katılımıyla yapılan aile ve evlilik terapisine katılabilir. Aile terapisinde amaç; aile içindeki sorunu belirlemek, ailedeki bireylerin soruna bakış açısını, algısını değerlendirmek, her aile üyesini dinlemek, aile üyeleri sorunu çözerken desteklemek, ailenin yapısında, iletişiminde vs. bir sıkıntı olduğu düşünüldüğünde bu sistemlerin değişimine ve dönüşümüne yardımcı olmak şeklinde özetlenebilir. Bu değişim ve dönüşümlerle aile bireylerinin ve alt sistemlerin değişmesi amaçlanır.
Aile terapistinin terapi sırasında bazı sorumlulukları ve terapist olarak yapması gereken ödevleri vardır. Öncelikle terapist, empatik bir biçimde her bir aile üyesini dinlemeli, herkese eşit davranarak her bir aile üyesini sorunla ilişkili ve/veya bireysel olarak duygu ve düşüncelerini anlamaya çalışmalıdır. Terapi sürecinde hiçbir aile üyesini dışarıda bırakmamalı ve her bir aile üyesinin terapotik sürece katılımı sağlanmalıdır. Aile üyelerine sorunun nelerden kaynaklanabileceğini, birbirleriyle kurdukları iletişim şekillerini ve yanlışlarını onlara göstermeli bir nevi ailenin sorunlarına ayna tutmalıdır. Sorunları aile için daha anlaşılır, daha görünür ve net hale getirmelidir. Böylece terapistin ve aile üyelerinin o sorun üzerinde çalışması kolaylaşır. Sonrasında terapist ailenin kendi içinde sorunu çözmek için kullanabilecekleri kendi kaynaklarını ve olumlu taraflarını göstermelidir. Bu amaçla her bir aile üyesini desteklemelidir. Son olarak terapist her aşamada her bir aile üyesine karşı açık, net, dürüst olmalı ve yargılamamalıdır. Bununla birlikte terapist aile üyeleriyle kurduğu iletişimle aile üyelerine örnek olmalıdır.
Her terapi seansının belli amaçları ve aşamaları vardır. İlk seanslara aile üyelerine terapide neler yapılacağı, sürecin nasıl işleyeceği, yapmaları gerekenler ile ilgili genel bir bilgi verilir. Bu çerçevede bir kontrat oluşturulur ve imzalanır. Aile içinde var olan soruna odaklanılmadan önce aile üyeleri birey olarak tanınmaya çalışılır. Bu sayede terapist onlarla bir yakınlık kurar. Bu aşamada terapist her bir aile üyesine eşit söz hakkı vermeli ve eşit derecede onlarla ilgilenmeli ve dinlemelidir. Konuşmalara her bir aile üyesinin katılmasını sağlamalıdır. Daha sonraki süreçlerde terapist, aile üyelerinin birbirleriyle olan etkileşimleri ve iletişimlerini değerlendirir. Terapist aile üyelerine uygun ses tonuyla, iletişim tarzıyla, ilgili ve kabul edici bir şekilde yaklaşarak aile üyelerine örnek olur. Terapist, aile üyelerinin birbirleriyle etkileşimde kullandıkları, yargılayıcı, suçlayıcı, patavatsız iletişim şekillerini ortaya çıkararak aile üyelerine gösterir ve üzerinde o aile üyesiyle birlikte çalışır. Terapist sorunla ilişkili olarak her bir aile üyesinin duygu, düşünce ve davranış şeklini belirler. Bu sorunlarla bireylerin kendi aile menşeilerinde yaşadıkları sorunlarla ilgisi olup olmadığı, sorunların benzeşen ve farklılaşan yönleri aile üyelerine gösterilir ve onların da anlaması sağlanmaya çalışılır. Terapist, aile üyelerinin birbirini anlama, algılama, değerlendirme kapasitelerini araştırır. Terapist aile içindeki sorunlarla uğraşırken bir yandan da aile üyelerinin bağımsızlığını, özerkliğini ve gelişimini de destekler. Her aşamada terapist aile üyelerini destekler ve aile üyelerine sorunlarına bakabilmeleri ve çözebilmeleri için cesaretlendirir.
Terapist sonraki aşamalarda aile üyelerinin soruna ve uygun olmayan iletişime neden olan tutum, davranış ve duygularının değişimini sağlamaya çalışır. Ailede uygun olmayan yapı ve etkileşimleri dönüştürmeye; aile üyelerine yeni rol ve sorumluluklarını oluşturma yolunda yardımcı olur.
Mehmet TEKNECİ (M.D)
BACTE Birey Aile Çocuk Terapileri Enstitüsü