Bağımlılık Nedir?
Kişinin, beden ve ruh sağlığını, aile, sosyal yaşam ve iş uyumunu bozacak derecede sık ve fazla alkol ya da madde alma ve bu isteği durduramama ile belirli bir hastalık olarak tanımlanmaktadır.
Günden güne yeni bağımlılık çeşitleri oluşmaktadır. Geçmişten gelen bağımlılık çeşitlerinin ismi, sekli ve insan üzerindeki etkileri değişiklik göstermektedir. Bireyin direkt olarak kendisinin fizyolojik ve psikolojik olarak etkilendiği bu hastalık beraberinde çevresel tahribatlara da neden olmaktadır.
Bağımlılıkta Tolerans Nedir?
Birey bağımlısı olduğu maddeyi kullanırken istediği etkiyi elde edebilmek için bir kullanım devamlılığı içerisindedir. Bu devamlılık ayni miktarda devam ettikçe birey elde etmek istediği etkide giderek azalma hisseder. Fiziksel ve Psikolojik tatmin gerçekleşmedikçe de madde kullanım miktarında artış gözlenir.
Bağımlılıkta Yoksunluk Nedir?
Birey madde kullanımı sonrasında yaşadığı geçici bir tatmin durumundan sonra fiziksel ve psikolojik problem belirtileri yaşamaktadır. Bu belirtiler madde kullanımına uzun süre ara vermek, bırakmak durumlarında da benzer özelliklerle yaşanmaktadır. Birey bu bedensel ve ruhsal belirtilerin etkisinden kurtulmak için de tekrar madde alma ve kullanma yolunu seçebilmektedir.
Bağımlılıkların Yarattığı Genel Sorunlar
- Ailesel
- Aile içi ilişkilerin bozulması ve parçalanmış aileler
- Ekonomik
- İşgücü kayıplar, okul yaşantısı bozulur
- Okul başarısı düşer
- Aşırı para harcama
- Yanlış mali kararlar
- Toplumsal
- Uyumsuzluk
- Yasal sorunlar
- Trafik kazaları
- Sağlık
Tütünün Tarihteki Yolculuğu
- Alem : Plantae
- Bölüm : Magnoliophyta
- Sinif : Magnoliopsida
- Takim : Solanales
- Familya :Solanaceae – Patlıcangiler
- Cins : Nicotiana
- Avrupa’dan gemilerle keşif seferleri başladığında ‘Yeni Dünya’ keşfedilmeye başlanır. Toltek, Aztek, Maya, Karaib, Chibcha Inka medeniyetleri ile ilk karşılaşma dönemleri olarak tarihte yer alır. Kristof Kolomb Hint Adaları sandığı Antil adalarını keşfeder . Kolomb ve arkadaşları ilk ‘San Salvador’ adasına ayak bastığı zaman adada yaşayan yerlilerin burun ve ağızlarından duman çıktığını görmüş ve kurutulmuş tütün yaprağı olduğunu öğrenmişlerdir. Daha sonra tarihlerde Amerika’ya seyahatlerde bulunan Vespuci(1507), Macellan(1520) Cortez(1520) ve ekibi yerliler gibi tütün içmişler ve uzun müddet kullanarak tiryakisi olmuşlardır. Geriye döndüklerinde de tütün bitkisini Avrupa’ya getirerek yaymışlardır. Keşif gemileriyle Avrupa’ya tütün bitkisi taşınırken yerli medeniyetler de katledilmeye başlanır ve tarihte bazı bilim adamları Kızılderililerin intikamı : Tütün ! cümlesini kullanır. Fransiz Jean Nicot dönemin kraliçesine migren ağrıları için tütünü sunar. Jean Nicot sayesinde tütünle tanışan Kraliçenin tütüne gösterdiği ilgiden dolayı “Kraliçe otu” adi verilmiştir Daha sonra Jean Nicot’un bu bitkiye gösterdiği ilgiye izafeten tütün bitkisine “Nicotiana” ve 1828’de bulunan tütündeki alkole de “Nicotin” ismi verilmiştir. Bu dönemlerde tütün yasal ve popüler olmaya başlar; hem keyif verici- hem tedavi edici – hem alışkanlık yapıcı ihtiyaç maddesi olarak ünlenir. Amerika’ da ki sömürgelerde tütün üretimi ve ticareti baslar Tüketim artar, dünyaya yayılır. Avrupa’da sigara şeklinde tütün içme ilk defa İspanya daha sonrada Fransa’ya geçmiştir. İlk sigaralar 1844 yılında Fransa’da imal edilmiştir.
Nikotin Metabolizması ve Nörobiyolojisi
Ufak moleküllü ve lipofik bir madde olan nikotin cilt ve mukozalardan kolayca ve hızlı absorbe edilir. Absorbe edilen nikotin hızlı bir şekilde beyine geçer, hamile bayanlarda ise plasentadan fötal dolaşıma kolayca geçer En önemli metaboliti kotinindir; salyada, kanda ve idrarda tespit edilebilir. Karaciğerde ve az bir kısmı diğer dokularda oksitlenerek asit metabolitler seklinde böbreklerden itrah edilir. Nikotin akut ödüllendirici etkisinden sorumlu olduğu düşünülen dopamin salınımını uyarır. Nikotin, zona kompakta, substansia nigra, ventral tegmental bölgedeki dopaminerjik hücrelerin ateşlemesini arttırır Bu da emosyonel etkilerini arttırmaktadır. Santral dopamin kullanım miktarını arttırarak haz almayı sağlar ve Locus ceruleusta noradrenalin artışıyla seçici dikkat ve konsantrasyona etki eder. Kan basıncında artışa ve taşikardiye neden olur.
Nikotin Yoksunluk Belirtileri
- Sigara arama davranışı
- Disforik ya da depresif duygudurum
- Irritabilite
- Anksiyete
- Konsantrasyon güçlüğü
- Huzursuzluk
- Bradikardi (kalp ritminin yavaşlaması)
- Insomnia
- Açlık hissinde ve yemek yemede artışa bağlı kilo alma
Sigara Bağımlılığı
- Birey sigaraya yönelik sürekli bir istek duyar, ulaşmak ve kullanmak ister ve giderek daha fazla sigara tüketmeye çalışır bu bireyin sigaraya karşı tolerans geliştirmesi demektir. Sigara kullanmadığında bedensel ve psikolojik eksiklik ve sıkıntı yaşadığını hisseder. Ortaya çıkan fiziksel belirti ; sigaranın varlığına duyulan fiziksel istektir. Psikolojik belirtiler ise; kişi sigara kullanmadığında gerginlik, tedirginlik, huzursuzluk gibi durumlarla karşılaşılır. Sigara bağımlılığının yoksunluk durumdan da;
- Huzursuzluk
- Anksiyete / Gerginlik
- Uykuda bozukluk
- Konsantrasyon güçlüğü
- Göz – el koordinasyonunda bozulma
- İştahta artış
- Depresyon
- Halsizlik
- Aşırı sigara içme isteği
Durumları görülür.
Bağımlılık Süreci
1)“Belki kullanabilirim” à2) “Korku ve merak” à 3) “Bir kereden bir şey olmaz”
4à“Bir daha asla!”à5) “Ben bağımlı olmam”à6) “İstersem bırakırım”
7)à “Bu meret bırakılmaz ki!” à8) “Bırakmak zorundayim!”à9) “Artık bırakacağım”
10)à “Bıraktım, bir daha başlamam” à3) “Bir kereden bir şey olmaz”
4à“Bir daha asla!”à5) “Ben bağımlı olmam”à6) “İstersem bırakırım” 7)à “Bu meret bırakılmaz ki!” à8) “Bırakmak zorundayim!”à9) “Artık bırakacağım”
Bu tabloda sigara bağımlılığında 10. Basamaktan sonra tekrar 3. Basamağa gerileyerek tekrar 10. Basamağa ulaştığı döngüsü görülmüştür.
Sigara Bırakmaya hazırlık Çalışmaları
- Sigara paketlerinden ve
Diğer aksesuarlarınızdan kurtulun
- Etrafınızdaki kişilere sigarayı bıraktığınızı söyleyin
- Dişlerinizi temizletebilirsiniz
- Üzerine sigara kokusu sinmiş eşyalarınızı kokudan arındırın
- Çevrenize sigara içilmez işaretleri asın
- Yemeklerden hemen sonra dişlerinizi fırçalayın
- Kendinize bırakma takvimi oluşturun
- Haftalık ödüller belirleyin
Bırakma Günü
- Kendinize bırakma için bir gün belirleyin
- Belirlediğiniz günü etrafınıza bildirin
- Bırakma takviminizde bu günü işaretleyin
- Bu günün yenilenmenizin ve
Daha sağlıklı bir hayata başlamanızın
ilk günü olduğunu kendinize hatırlatın, Bırakma gününü belirlerken; Çok yoğun çalışmanız gereken bir dönem Önemli dönüm noktalarına denk gelen sizin için stresli olacak bir döneme denk gelen
BİR GÜN SEÇMEYİN………..
Aşerme Nedir?
Sigarayı bıraktığınız dönemde
Yeniden sigara içmek için yaşadığınız istektir
Sigara içme isteği
- Aniden gelir
- Belirli bir süre devam eder ve biter
- Sigara içmeden atlatılabilir
İstekle Başa Çıkmayı Zorlaştıran Durumlar
- Kendini denemeye çalışmak
- Riskli durumlarda bulunmak
- Sigara kullanmanız için
Kendinize izin veren düşüncelerinizi far kedin
- Benim güçlü bir iradem yok
- Bırakırsam kilo alırım
- Sigara içmezsem konsantre olamam
- Bir tane içtim nasıl olsa…Sigara isteği gelirse
- Bunun normal olduğunu hatırlayın
- Bunun geçici bir durum olduğunu
- Kendinize hatırlatın
- Başa çıkma yollarından birini
- Ya da birkaçını kullanın
Bırakma Kararından Sonra Sigara Kullandıysanız
- Bu sizin zayıf biri olduğunuzu göstermez
- Tüm emeklerim boşa gitti diye düşünmeyin
- İkinci sigarayı yakmamaya çalısın
- Kullanmanıza neden olan durumu inceleyin (kiminle, nerede, nasıl…)
- Unutmayın bu bir süreç, ara sıra olan bu kazalar size biçimliliğiniz konusunda uzman liginizi geliştirmeniz gerektiğini işaret eden durumlardır.
Başa Çıkma Stratejileri;
- İsteğin geçici olduğunu kendinize hatırlatın
- Dişlerinizi fırçalayın
- Naneli, şekersiz sakız çiğneyin
- Etrafınızdaki kişilerle konusun
- Kendinize sigarayı bırakma nedenlerinizi hatırlatın
- Eğer uygunsanız duş alin ya da
- En azından elinizi yüzünüzü yıkayın
- Nefes / Rahatlama egzersizi yapın
- İstek durumunda yapabileceklerinizin
- Bir listesini oluşturun ve
- Bunu ulaşabileceğiniz bir yerde bulundurun
- Karnınız aç ise bir şeyler yiyin
- Ellerinizi oyalayacak bir uğraş bulun
Ergenlerdeki Risk Etkenleri
-Okul performansının düşük olması, Yaşıtlarından ve model aldıkları yetişkinlerden aşırı etkilenme
Erken yaşlarda davranış problemleri, Saldırgan veya asi davranışlar
Aile desteği veya rehberliğinin olmaması, Okulda rehberlik almama
Risk Altında Bulunan Gençlerin Özellikleri
Genetik yatkınlık – Cinsel kimlik sorunları
Kendine güvenin az olması, gelecek ile ilgili kaygılar
Baş etme mekanizmalarının yeterli olmaması
Yenilik arayışı, kendini ispatlamaya çalışma
Sosyal değerlere yabancılık, GÖÇ
Bozuk Sosyoekonomik düzey,
Madde kullanan arkadaş grupları içinde olmak
Çocuk yaşta çalışma, Düşük okul başarısı
Cinsel ya da fiziksel taciz yaşama
Aile Yapısındaki Risk Etkenleri
Aşırı koruyucu ve kollayıcı aile
Aile içi iletişim eksikliği
Parçalanmış, boşanmış aile
Baskıcı veya ilgisiz aile
Aile içinde madde kullanan varlığı
Ebeveyn kaybı
Ergenlikte Sigara Kullanımına Başlamada Başlıca Nedenler
- Merak
- Arkadaş baskısı
- Sorunlara çözüm aramak ve uzaklaşmak
- Farklı gözükmek
- Beğeni toplamak
- Bir gruba ait olmak
- Eğlenmek
Psk.M.Erdinç TÜRK